..:: SAHABELER ::..

EBU UBEYDE B. el-CERR�H (?-18/639)

Em�n�'l-�mme l�kab�yla an�lan, ilk m�sl�manlardan ve a�ere-i m�be��ere* 'den olan sah�b�. As�l ad� Amir b. Abdullah b. el-Cerr�h't�r. Kurey� kab�lesinin Fihro�ullar�'ndand�r. Nesebi, Ras�lullah'�n nesebiyle dedelerinden Fihr'de birle�ir (�bn Sa'd, et-Tabakat, III, 297; �bn�l-Esir, �sd�'l-��be, III, 84).

Eb� Ubeyde, Hz. Eb� Bekir'in d�vetiyle veya Osman b. Maz'un ba�kanl��nda arkada�lar�yla Ras�lullah'a giderek m�sl�man olmu�tur (�bn Sa'd, et-Tabakat, III, 298). Habe�istan'a g�� edenler aras�nda ikinci kafiledendir. Medine'de Ras�lullah onunla Sa'd b. Muaz'� karde� il�n etmi�tir (�bn Hacer, el-�s�be, IV, 111). Eb� Ubeyde, kahramanl��yla tan�nd�� kadar, "Emin�'l-�mme (�mmetin emini)" l�kab�yla me�hur olmu�tur. Ras�lullah onun i�in: ''Her �mmetin bir emini vard�r, bu �mmetin emini Eb� Ubeyde b. el-Cerrah't�r" buyurmu�tur (M�slim, VII, 127; �bn M�ce, I, 136). Esas�nda Ras�lullah'�n b�t�n ash�b� emanet ve �dillikte e�ittir: ancak bir vasf�n her insanda ayn� derecede inki�af etmeyece�i tab�idir. ��te Hz. Peygamber, em�n olma vasf�n�n ash�b� i�inde en fazla Eb� Ubeyde'de temay�z etti�ini bunun i�in belirtmi�tir. �bn Hibb�n, Enes b. M�lik'ten riv�yet etti�ine g�re, Ras�lullah, "�mmetimin en merhametlisi Eb� Bekir, en �iddetlisi �mer, en hayal�s� Osman en hel�l ve haram� bileni Muaz b. Cebel, fer�izi en iyi bilen Zeyd b. S�bit, en d�zg�n Kur'�n okuyan� �beyy b. Ka'b, en em�ni Eb� Ubeyde'dir" buyurmu�tur.

Eb� Ubeyde de di�er b�y�k sah�b�ler gibi b�t�n gazalara kat�lm��t�r. Bedir gazas�nda m��riklerin saf�nda �arp��an ve k�fir olan babas� Abdullah'la kar��la�m�� ve onu �ld�rm��t�r. �sl�m ak�desinin ilk yayg�nla�t�� d�nemlerde buna benzer olaylar �oktur. Mesel�, Hz. Eb� Bekir o�lu ile, Mus'ab b. Umeyr karde�i ile, Hz. �mer day�s� ile �arp��m��t�r. Kur'�n-� Ker�m'de ��yle buyurulur: "Allah'a ve �hiret g�n�ne �man eden hi�bir kavmi, babalar�, o�ullar�, karde�leri, h�s�m ve akrabalar� olsalar bile Allah ve Ras�l�ne meydan okumaya kalk��anlara sevgi besler bulamazs�n. ��te Allah onlar�n kalplerine iman yazm�� ve kendilerini taraf�ndan bir ruh ile desteklemi�tir. Onlar�, altlar�nda �rmaklar akan Cennetlere koyar ve orada ebed� kal�rlar. �yle ki, Allah onlardan onlar da Allah'tan ho�nutturlar. ��te bunlar Allah taraftar�d�rlar. �yi bilin ki, Allah taraftarlar� hep kurtulu�a erenlerdir" (el-M�c�dele, 58/22).

Eb� Ubeyde, Uhud sava��nda Ras�lullah'�n y�z�ne batan mi�fer par�alar�n� di�leriyle �ekerken �n di�leri k�r�lm��, Hendek'te, Ben� Kureyza'da, R�dvan Beyatinde Hudeybiye'de, Hayber'de, en cesur sava��lardan biri olmu�tur (�bn Sa'd, et-Tabakat, I, 298). C�bir (r.a.)'�n nakletti�ine g�re Eb� Ubeyde kumandanl��nda ke�fe g�nderilen sah�be birli�inin bir da�arc�k hurmas� bulunmakta; b�t�n g�n onlar bir hurm� ile idare etmekte veya a�a� yapraklar�n� suyla �slatarak a�l�klar�n� yat��t�rmaya �al��maktad�rlar. Arap�a'da bu yapraklara habat denildi�inden, ona iz�feten Habat gazas� diye ge�en bu olayda, ��y�z ki�ilik birlik, s�hile vard�ktan sonra b�y�k bir bal�k ile kar�nlar�n� doyurmu�lard�r (Buh�ri, B�b-� Gazveti Seyf�'l Bahr, Tecrid-i Sar�h Terc�mesi, X, 364-367).

Bu �rnek olay, sah�benin hangi zor �artlar ve yokluk alt�nda il�y� kelimetullah i�in cihada ��kt��na sadece bir tek �rnektir. Yine Eb� Ubeyde'nin �ahs�nda, kumandanl�k i�in nefsi tezkiye etmenin ve Ras�lullah'a kesin itaatin bir �rne�ini g�rmek m�mk�nd�r: "Ras�lullah, Beliy ve �zre kabilelerine Amr b. el-�s'� bir grup sah�b�nin ba��nda kumandan olarak g�nderdi. Amr'�n validesi Beliy kabilesindendi. Amr, C�zam mevkiinde "Z�t�'s-Sel�sil" denilen bir yerde durmu�, ilerleyememi� ve Ras�lullahttan yard�m istemi�tir. Ras�lullah, i�lerinde Hz. Eb� Bekir ve Hz. �mer'in de bulundu�u bir birli�i Eb� Ubeyde kumandanl��nda Amr'a yard�ma g�ndermi�tir. Eb� Ubeyde'ye: "Amr b. el-As ile aran�zda ihtil�f ��kmas�n" diye de tenbih etmi�tir. Hakikaten Amr ile kar��la�t��nda Eb� Ubeyde, Amr'�n kumandanl�k hususunda bencil davrand��n� g�r�nce: "Allah Ras�l� bana 'Amr ile ihtil�f ��karma' dedi; onun i�in sen beni dinlemezsen, ben seni dinlerim" demi�tir. Eb� Ubeyde kumandanl��a daha l�y�k olmas�na ra�men bu b�y�k davran�� g�stermi�tir (Ahmed b. Hanbel, M�sned, I, 196).

Eb� Ubeyde hicr� 9. y�lda Ras�lullah taraf�ndan "Emin�'l-�mme" diye �v�lerek, Necran hristiyanlar�ndan cizye almaya memur edildi. Ras�lullah Necran h�ristiyanlar�n� Medine'ye �a��rarak onlar� �sl�m'a d�vet etti; ancak hristiyanlar, �sl�m'� kabul etmeyip sadece cizye verebileceklerini, bunu da almas� i�in "g�venilir" birini memur etmesini Ras�lullah'tan istediler, Ras�lullah da, "Size hakk�yla em�n bir adam g�nderece�im" diyerek Eb� Ubeyde'yi g�nderdi. Ras�lullah, Bahreyn ile sulh yapt�ktan sonra onlardan toplanacak cizye'yi almaya da Eb� Ubeyde'yi g�revlendirdi.

Eb� Ubeyde, Mekke fethinde, Taif muhasaras�nda, Ved� Hacc�'nda hep Ras�lullah'�n yan�nda bulunmu�tur. Ras�lullah'�n vef�t�ndan sonra meydana gelen Ben� Sa�de sakifesi olay�nda Hz. Eb� Bekir, Hz. �mer ve Hz. Eb� Ubeyde birlikte hareket etmi�lerdir. Hz. Eb� Bekir, Eb� Ubeyde'nin elinden ve Hz. �mer'in elinden tutarak ortalar�nda durmu�, sah�beye bu iki zattan birisine bey'at etmelerini s�ylemi�; bu s�zlerin hemen ard�ndan Hz. �mer, Hz. Eb� Bekir'e bey'at edince, Eb� Ubeyde de Eb� Bekir'e bey'at etmi�tir. Eb� Bekir, vef�t ederken bu olay� an�msatm�� ve, "Ben� Saide sakifesinde Hz. �mer'i halifeli�e, Eb� Ubeyde'yi vezirli�e l�y�k g�rd��n�" s�ylemi�tir (Taber�, T�rih, III, 430).

Eb� Ubeyde b. el-Cerr�h, Hz. Eb� Bekir'in hil�fetinden itibaren Hz. �mer zaman�nda cihad hareketinde Suriye b�lgesindeki fetihlere kat�ld� ve kumandan olarak yer ald�. Ayr�ca o, Bisan, Taberiye, Baalbek, Humus, Hama, �eyre, Maarra, Lazkiye, Antarius, Banyas, Selemiye, Halep, Antakya, Menbic, Delul fetihlerinde bulunmu�tur.

634 y�l�nda (H. 13), Humus'ta Roma �mparatoru Herakleius'un muazzam ordusuna kar�� Eb� Ubeyde, Yezid b. Eb� S�fyan, �urahbil, Amr b. el-�s ve Halid b. Velid gibi kumandanlar�n ordular� birle�erek Ecn�din'de sava�t�lar. M�sl�manlar �� bin �ehid vererek buray� fethettiler. Suriye'nin en m�him ticaret merkezi olan �am'� ku�att�klar�nda Eb� Ubeyde C�biye kap�s�ndan �ehre sald�rd�. Halid b. Velid �am'�n kendi taraf�ndaki b�l�m�n� �arp��arak ele ge�irirken, Eb� Ubeyde kendi b�lgesini sulh ile ele ge�irdi ve hristiyanlarla yap�lan sulh antla�mas� b�t�n �ehre ��mil k�l�nd�. 635 y�l�nda Fahl sava�� vuku buldu. Roma ordusu m�sl�manlar�n say�ca ��-d�rt misliydi. �ki ordu �arp��madan �nce Romal�lar�n �zel el�isi m�sl�manlar�n karargah�na gelip sulh �artlar�n� g�r��mek istedi. El�i, burada Eb� Ubeyde'yi komutan olarak b�y�k bir ihti�am i�inde biri san�yordu. Ancak her tarafta birbirine benzer insanlar ve di�er askerlerden fark� olmayan Eb� Ubeyde'yi g�r�nce �ok �a��rd�. Eb� Ubeyde, el�inin, Roma topraklar�n� terkederlerse askerlerine alt�n verme teklifini reddetti. �ki ordu �arp��t� ve m�sl�manlar Romal�lar� yenilgiye u�ratt�lar. 635 y�l�nda Suriye'nin tarih� �ehri Humus fethedildi. Eb� Ubeyde bir�ok yerleri sulh ile ele ge�irip Antakya'ya y�nelmi�ken halife Hz. �mer'in emriyle askerlerini durdurdu ve Humus'ta yerle�ti. 636'da Herakleios Roma, �stanbul, el-Cezire, Ermenistan gibi Roma vil�yetlerinden gelen askerlerle b�y�k bir ordu toplad� ve Suriye'ye hareket etti. Eb� Ubeyde Humus ve di�er fethedilen yerlerdeki kumandanlara mektup yazarak toplanan cizyelerin i�de edilmesini, geri �ekileceklerini bildirdi (Ebd Y�suf, Kit�bu'l-Harac, 81). Daha sonra �am'a gitti ve da��n�k �sl�m ordular�n� toplamak amac�yla Yerm�k'te karargah kurdu. Hz. �mer'e s�r'atle haber yollad�; Roma ordusunun �deta ya�arak �zerlerine geldi�ini bildirdi ve �cil yard�m g�ndermesini istedi. Yard�m i�in vakit yoktu; Hz. �mer cevab�nda, "Onlar� yenece�inize inan�yoruz" diyordu. Amr b. el-�s da �rd�n'den Yerm�k'e gelince m�sl�manlar�n maneviyatlar� kuvvetlendi. Yerm�k'e �ok yakla�an Roma ordusundan bir el�i ak�am namaz� k�l�n�rken geldi�i zaman Eb� Ubeyde'ye sordu: "Hz. �sa i�in ne d��n�rs�n�z?" Ebu Ubeyde �u cevab� verdi: Allah buyurur ki: "Ey ehl-i kitap, dininizde ta�k�nl�k etmeyin. Allah hakk�nda ancak ger�e�i s�yleyin. Meryem o�lu �sa Mesih Allah'�n peygamberidir. Ayn� zamanda Meryem'e ula�t�rd�� kelimesi ve kendinden bir ruhtur. Allah'a ve peygamberlerine inan�n, "��t�r" demeyin, vazge�in, bu hayr�n�zad�r. Allah ancak bir tektir. �ocu�u olmaktan m�nezzehtir, g�klerde u�anlar da yerde olanlar da O'nundur" (en-Nis�, 4/1 71). Romal� el�i bu �yeti duyunca kelime-i �eh�det getirdi ve m�sl�manlara kat�ld�. Yerm�k sava��nda m�sl�manlar inan�lar�yla dev gibi Roma ordusunu korkun� bir yenilgiye u�ratt�.

Herakleios art�k bu yenilgiden sonra Antakya'y� terketti ve �stanbul'a giderken me�hur "Elveda Suriye" s�z�n� s�yledi.

Eb� Ubeyde tekrar Humus'a d�nd�. K�nnesrin, Halep, Antakya �sl�m hakimiyeti alt�na al�nd�. Halid b. Velid Mara�'� fethetti. Nihayet Kud�s 637 tarihinde ku�at�ld��nda Kud�s halk� ve din adamlar� �ehri, Hz. �mer'e teslim etmek istediklerini s�ylediler. Hz. �mer Cabiye'ye gelerek onlarla antla�ma imzalad�. 638 y�l�nda Halid b. Velid'i ba�kumandanl�ktan azleden Hz. �mer yerine Eb� Ubeyde'yi tayin etti. Bu s�rada Rumlar tekrar yeni bir orduyla sald�rd�lar. Eb� Ubeyde komutas�ndaki �sl�m ordusu Rumlar� Humus'ta bir defa daha yenilgiye u�ratt�. Eb� Ubeyde, �am ve �evresinin f�tuh�t� tamamland�ktan sonra "�am emiri, adaleti" deyimiyle Rumlar aras�nda bile hay�rla an�lm��t�r. Hicretin 18. y�l�nda Hicaz b�lgesinde k�tl�k ba�g�sterince Eb� Ubeyde Medine'ye b�y�k miktarda yiyecek yard�m� g�nderdi. Ayn� y�l, veya 17. y�l�n sonlar�nda- Suriye, M�s�r ve Irak'� Amvas (Amevas) T�unu diye tarihe ge�en veba salg�n� istil� etmi�, bir�ok sah�b� bu salg�nda vef�t etmi�ti. Eb� Ubeyde de, Hz. �mer'in �am'dan ayr�lmas� �srarlar�na ra�men �ehirde kalm�� ve vebaya yakalanm��t�r. Yerine Mu�z b. Cebel'i b�rakan Eb� Ubeyde ��yle vasiyette bulundu: "Size bir vasiyyetim var. Onu kabul ederseniz hayra erersiniz: Namaz�n�z� k�l�n, orucunuzu tutun, sadakan�z� verin, hacc�n�z� if� edin, birbirinizi g�zetin, emirlerinize itaat edin ve onlar� aldatmay�n. D�nya sizi aldatmas�n. Bir insan bin sene de ya�asa �kibet �u neticeye var�r: Allah insanlar�n aln�na �l�m� yazm��t�r, onun i�in hepsi �l�rler. �nsanlar�n en ak�ll�s� Allah'a en �ok itaat eden, �hiret i�in �ok �al��and�r. Hepinize Allah'�n sel�m ve rahmetini, l�t�f ve bereketini niy�z ederim. Haydi Mu�z! Cemaate namaz k�ld�r." Eb� Ubeyde'nin kabri �am'da Anta k�y� civar�nda Gavr Beysan'dad�r. Tarih�ilerin nakline g�re Hz. �mer ve ash�b salg�n yerine gelip durumu g�rd�kten sonra hemen oradan ayr�lmak istemi�ler, Eb� Ubeyde �mer'e, "Ya �mer, Allah'�n kaderinden mi ka��yorsun?" demi�, �mer de, "Evet, Allah'�n kaz�s�ndan kaderine ka��yorum" demi�tir.

Ebu Ubeyde, z�ht ve takv� sahibi, "�mmetin em�ni", cesur, sava��, adaletle h�kmeden, itaatk�r bir sah�b�dir. Di�er bir�ok sah�b� gibi o da, f�tuhat sonunda ele ge�irilen mal ve m�lke ra�bet etmeyerek sade bir hayat s�rd�. Hz. �mer onun odas�n�n e�yas�z bir ke�e, bir k�rba, birka� lokma yiyecekten ibaret oldu�unu g�r�nce a�lam�� ve, "D�nya herkesi de�i�tirdi, yaln�z seni de�i�tiremedi" demi�tir. Yine �mer, "Allah'a hamdolsun, m�sl�manlar i�inde b�yle insanlar var..." diye onu �vm��t�r. Eb� Ubeyde, bir m�sl�man�n kendisine iltica eden birini himaye edebilece�ini s�ylemi�tir (Ahmed b. Hanbel, M�sned, I, 195). A�ere-i M�be��ere* denilen, cennetle m�jdelenmi� on ki�iden biri olan Eb� Ubeyde, Ras�lullah ile devaml� birlikte oldu�u halde ondan �ok az hadis riv�yet etmi�tir. Orta boylu, zay�f, g�zel y�zl�, zek�, merhametli diye an�lan bu sah�b�, �am emiri iken, b�t�n �am halk� onun �dil bir y�netici oldu�unda ittifak etmi�tir. Onun az hadis riv�yet etmesi, t�pk� Eb� Bekir, Z�beyr b. el-Avv�m, Abb�s b. Abd�lmuttalib gibi bir�ok b�y�k sah�b� -Mukillin- gibi, Ras�lullah'�n m�iyetinde bulunmalar�na ve onun vef�t�ndan sonra ya�amalar�na ra�men, hadis riv�yeti hususunda �ok titiz, bunun b�y�k bir sorumluluk oldu�unun bilincinde oldu�undan kaynaklan�yordu. Ebu Ubeyde Ras�lullah'tan ond�rt hadis riv�yet etmi�tir (Ahmed Na�m, Tecrid-i Sar�h Terc�mesi, Mukaddime, 1, 60). Bu Mukillin ash�b, s�nnetin birer uygulay�c�s�, canl� birer num�nesi olduklar�ndan, s�nneti ya�amaya daha ziyade �nem vermi�ler, s�nneti "anlatma"y� ise ba�ka sah�b�lere b�rakm��l�rd�r. Eb� Ubeyde'nin r�vileri aras�nda C�bir, Eb� �m�me, Abdurrahman b. Ganem bulunmaktad�r.

Kaynak: S�mil Islam ansiklopedisi

Sayfa Ba��

��Dini S?zl?k

Alfebetik S?raya G?re Listele
?hlas Holding a.?. taraf?ndan bas?lan
dini s?zl?kt?r.